Η σιωπή των βιβλίων

O Aύγουστος είναι ένας σημαντικός μήνας του χρόνου. Βοηθά πολύ στην αποδόμηση της καθημερινότητας και του φόρτου που μας έχει επιβάλει το άγχος του επιούσιου.
Μετά από συνειδητή επιλογή βρέθηκα στο εξωτερικό με την οικογένειά μου αναζητώντας ένα καλοκαίρι διαφορετικό, δίχως την βουή του όχλου της παραλίας. Αποφάσισα δε να αφήσω πίσω μου, κάθε τι ηλεκτρονικό, (υπολογιστή, email, κινητό), εκτός από τη φωτογραφική μηχανή.
Για το ταξίδι προμηθεύτηκα ένα δύο βιβλία με λίγες σελίδες βέβαια, για να είμαι σίγουρος ότι θα τα τελειώσω, συμπληρώνοντας έτσι τις διακοπές.
Το ταξίδι περιλάμβανε πλοίο, τρένο και αυτοκίνητο. Στον ελεύθερο χρόνο και χωρίς πίεση κατάφερα να διατηρήσω μια ισορροπία θαυμαστή και να απογαλακτισθώ από κάθε ηλεκτρονική επιρροή, πράγμα αδιανόητο στην καθημερινότητά μου. Σκεφτόμουν, πως κάπου είχα διαβάσει μια σειρά άρθρων με θέμα το τέλος της εποχής του βιβλίου!
Αναρωτήθηκα ότι η ιδέα ενός κόσμου χωρίς βιβλία φαντάζει εφιαλτική. Αλλά αν και η λογοτεχνία έχει ήδη μιλήσει για το τέλος του κόσμου και την κυριαρχία των μηχανών, δεν έχουμε προετοιμαστεί αρκετά για ένα μέλλον στο οποίο δεν θα υπάρχει αυτή η απόλαυση της επαφής με τις σελίδες, της συγκίνησης την ώρα που το κείμενο σου αποκαλύπτεται σαν ένα πολύτιμο κόσμημα.
<<Ο γραπτός λόγος θα έπρεπε να ονομαστεί είδωλο του ζωντανού>>.Ο ίδιος ο Σωκράτης επιμένει στην αξία της ζωντανής, έμψυχης γλώσσας, που συνδιαλέγεται και συνδημιουργεί, σε αντίθεση με την τετελεσμένη ύπαρξη του γραπτού λόγου.
Ωστόσο, υπάρχει μια λογική ανακολουθία σ' αυτό, διότι όλοι μας γνωρίζουμε ότι το γραπτό κείμενο πράγματι μπορεί να πυροδοτήσει άπειρες εσωτερικές συζητήσεις και δημιουργικές προοπτικές στον ιδιωτικό χώρο του υποκειμένου. Αν και το βιβλίο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «απείκασμα» της ζωής και του πνεύματος, ισχνό «αντίγραφο» των αιώνιων δυνάμεων του ανθρώπου, παρά ταύτα δεν παύει να γεννά ζωή, σκέψη, συγκίνηση, διερώτηση, ζωντανά εσωτερικά γεγονότα.
Ο Ισοκράτης είναι ο πρώτος που επιβάλει τον γραπτό λόγο στη ρητορική, με το σκεπτικό ότι μόνον έτσι μπορεί να ελέγξει την «ακρίβεια» της γλώσσας Ωστόσο, ο Ιησούς είναι ο βασιλιάς της προφορικότητας. Ακολουθεί ο Παύλος, ως καταγραφέας του Λόγου με τα κείμενα των Επιστολών και οι Πατέρες της Εκκλησίας συνεχίζουν στην ίδια κατεύθυνση, ενώ οι μοναχοί, οι στυλίτες, οι άγιοι, οι αναχωρητές εξακολουθούν να επιλέγουν την προφορικότητα. Με την ανακάλυψη της τυπογραφίας, παρουσιάζονται οι βιβλιοθήκες (ακαδημαϊκές, βασιλικές, των λογίων, των ευγενών, αργότερα οι πανεπιστημιακές και των ιδιωτών). Ετσι, η ανάγνωση γίνεται το απόκτημα της Δύσης, το «εχέγγυο» μιας πνευματικής (και ψυχικής;) ανάπτυξης.
Μόνιμη απειλή του βιβλίου, η λογοκρισία, εκεί όπου η τυραννία (του μονάρχη, του κλήρου, των συστημάτων χειραγώγησης) επιμένει να καταργεί τα δικαιώματα του πνεύματος.
Ανατρέχοντας στην πρόσφατη ευρωπαϊκή ιστορία, ο Στάινερ καταγράφει δύο τάσεις του γραπτού λόγου: έναν «ακραίο ποιμενισμό κι ένα άλλο ρεύμα αμφισβήτησης, συνδεδεμένο κυρίως με την ασκητική παράδοση, το οποίο θεωρούσε ότι τα βιβλία δεν μπορούν να βοηθήσουν την πάσχουσα ανθρωπότητα. Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος αυτής της δεύτερης κατηγορίας ο Τολστόι: «Το μόνο που έχει ανάγκη ένα έντιμο πνεύμα είναι μια απλοποιημένη εκδοχή του ευαγγελίου», θα γράψει, σε μια μάλλον υπερβολική προσέγγιση του πνευματικού γεγονότος της ανάγνωσης.
Αν και ο Στάινερ προτείνει τις μυθοπλασίες ως αντίδοτο στη καθημερινή ζωή, δεν γίνεται να μη σκεφτούμε ότι σήμερα το βιβλίο έχει αντικατασταθεί από την πραγματικότητα του «υπερκείμενου» στο Internet, την αναπαραγωγή βιωμάτων που δεν συνδέονται με τη συγκίνηση, την ονειροπόληση, τη διερώτηση, την αμφιβολία, τη δημιουργική ανάπλαση του κόσμου «μέσα στη σιωπή».
Μπροστά στη νέα πολιτισμική πραγματικότητα, πολλοί προλέγουν μια ζοφερή ανθρώπινη κατάσταση προετοιμάζοντάς μας για έναν κόσμο «χωρίς ψυχή», εκεί όπου η εικόνα και η «πληροφορία», η τεχνολογία και η μηχανιστική αντίληψη αντικαθιστούν τις «συγκινημένες» υπάρξεις του συγγραφέα και του αναγνώστη, καθώς και τη μυστηριακή εσωτερική ζωή που αποτελούσε κάποτε το λαμπερό τοπίο μιας πολύτιμης ιδιωτικότητας.
Η «σιωπή των βιβλίων», σήμερα, είναι επίκαιρη θυμίζοντάς σε όλους μας τις εποχές της καύσης τους, σε ένα νέο μεσαίωνα που πρέπει να μας αφυπνίσει για την αποφυγή του πλασματικού, της ισοπέδωσης, της αναγκαστικής ομοιομορφίας.
Είναι πλέον προφανές ότι οι αντιστασιακοί ξεχωρίζουν σήμερα μόνο και μόνο επειδή ξεφυλλίζουν ένα βιβλίο.