Μια από τις πιο λαμπρές σελίδες της ιστορίας του Μακεδονικού Αγώνα αφορά τη συμμετοχή των Κρητών αγωνιστών. Βλέπουμε χαρακτηριστικά στο ριζίτικο:
Ελάτε σεις ηρωικοί στη Κρήτης πολεμάρχοι
Τση Ηπειρου οι σταυραετοί και Μακεδονομάχοι.
Ρούβα και Βάρδα και Κλειδή και Θύμιε Καούδη
Κατσίγαρη και Πούλακα Σκουντρή και Νικολούδη
Τση μάνας Κρήτης οι γενιές οι χιλιοδοξασμένες.
Από τους 6000 εθελοντές του αγώνα οι μισοί περίπου ήταν Κρήτες, μπαρουτοκαπνισμένοι και ανάστατοι, μόλις λίγα χρόνια μετά από το Αρκάδι με υψηλό το φρόνημα της ελευθερίας να πλημμυρίζει την ψυχή τους. Εκείνη την εποχή μάλιστα η Κρήτη βρισκόταν σε αναταραχή με αίτημα το διακαή πόθο της Ένωσης της με την Ελλάδα. Γι αυτό στο νου τους εξυφαινόταν ο μανδύας της μεγάλης πατρίδας που άξιζε όσες θυσίες και ανθρώπινες απώλειες.
Οι Κρήτες στελέχωσαν ιεραρχικά όλες τις μάχιμες τάξεις. Ενδεικτικό είναι το γεγονός των τριών αρχηγών αφού μόνο ο ένας δεν ήταν κρητικός. Ο Παύλος Μελάς. Και που ο πρόωρος θάνατός του στέρησε ακόμη περισσότερη αίγλη. Οι άλλοι δύο ηταν ο Γεώργιος Κατεχάκης (Ρούβας) από το Ηράκλειο και ο Γεώργιος Τσόντος (Βάρδας) από το Ασκύφου.
Ο μητροπολίτης του Μακεδονικού Αγώνα Γερμανός Καραβαγγέλης αναφέρει για τους Κρήτες πολεμιστές:
Γενναίοι, ευφυείς, τολμηροί, αποφασιστικοί, φιλόδοξοι έχοντας ανεπτυγμένο το εθνικόν αίσθημα.
Σήμερα η εξέλιξη των γεγονότων μας επισημαίνει ότι οι απειλή είναι και πάλι δίπλα μας. Και κάποιοι την αγνοούν επιδεικτικά. Φαίνεται να μην αντιλαμβάνονται ότι κάθε επιτυχία που κερδίζεται με μάχες και αίμα, δεν παραγκωνίζεται από συμφωνίες προσωρινές. Είναι βαρύ το αξιακό φορτίο που διέπει τους αγώνες των τετιμημένων προγώνων. Και δεν δικαιολογείται καμία άγνοια της ιστορίας. Ούτε προσπάθεια παράφρασης της. Ας προσέχουν επίσης αυτοί που καταψήφισαν κάποιους γιατί δεν συμφωνούσαν με την πολιτική τους και σήμερα τους επικρίνουν γιατί δεν εναντιώνονται σε αυτούς που οι ίδιοι τους εξέλεξαν για να διαχειριστούν τις αξίες και το μεγαλείο μας στα χέρια τους! Θυμηθείτε! Το βάρος της απόδειξης και οι συνέπειες ανήκουν σε αυτούς που κρατούν στα χέρια τους τη βαριά κληρονομιά μας. Και ο τελικός έλεγχος σε εμάς.
Ελάτε σεις ηρωικοί στη Κρήτης πολεμάρχοι
Τση Ηπειρου οι σταυραετοί και Μακεδονομάχοι.
Ρούβα και Βάρδα και Κλειδή και Θύμιε Καούδη
Κατσίγαρη και Πούλακα Σκουντρή και Νικολούδη
Τση μάνας Κρήτης οι γενιές οι χιλιοδοξασμένες.
Από τους 6000 εθελοντές του αγώνα οι μισοί περίπου ήταν Κρήτες, μπαρουτοκαπνισμένοι και ανάστατοι, μόλις λίγα χρόνια μετά από το Αρκάδι με υψηλό το φρόνημα της ελευθερίας να πλημμυρίζει την ψυχή τους. Εκείνη την εποχή μάλιστα η Κρήτη βρισκόταν σε αναταραχή με αίτημα το διακαή πόθο της Ένωσης της με την Ελλάδα. Γι αυτό στο νου τους εξυφαινόταν ο μανδύας της μεγάλης πατρίδας που άξιζε όσες θυσίες και ανθρώπινες απώλειες.
Οι Κρήτες στελέχωσαν ιεραρχικά όλες τις μάχιμες τάξεις. Ενδεικτικό είναι το γεγονός των τριών αρχηγών αφού μόνο ο ένας δεν ήταν κρητικός. Ο Παύλος Μελάς. Και που ο πρόωρος θάνατός του στέρησε ακόμη περισσότερη αίγλη. Οι άλλοι δύο ηταν ο Γεώργιος Κατεχάκης (Ρούβας) από το Ηράκλειο και ο Γεώργιος Τσόντος (Βάρδας) από το Ασκύφου.
Ο μητροπολίτης του Μακεδονικού Αγώνα Γερμανός Καραβαγγέλης αναφέρει για τους Κρήτες πολεμιστές:
Γενναίοι, ευφυείς, τολμηροί, αποφασιστικοί, φιλόδοξοι έχοντας ανεπτυγμένο το εθνικόν αίσθημα.
Σήμερα η εξέλιξη των γεγονότων μας επισημαίνει ότι οι απειλή είναι και πάλι δίπλα μας. Και κάποιοι την αγνοούν επιδεικτικά. Φαίνεται να μην αντιλαμβάνονται ότι κάθε επιτυχία που κερδίζεται με μάχες και αίμα, δεν παραγκωνίζεται από συμφωνίες προσωρινές. Είναι βαρύ το αξιακό φορτίο που διέπει τους αγώνες των τετιμημένων προγώνων. Και δεν δικαιολογείται καμία άγνοια της ιστορίας. Ούτε προσπάθεια παράφρασης της. Ας προσέχουν επίσης αυτοί που καταψήφισαν κάποιους γιατί δεν συμφωνούσαν με την πολιτική τους και σήμερα τους επικρίνουν γιατί δεν εναντιώνονται σε αυτούς που οι ίδιοι τους εξέλεξαν για να διαχειριστούν τις αξίες και το μεγαλείο μας στα χέρια τους! Θυμηθείτε! Το βάρος της απόδειξης και οι συνέπειες ανήκουν σε αυτούς που κρατούν στα χέρια τους τη βαριά κληρονομιά μας. Και ο τελικός έλεγχος σε εμάς.